از آثار بازمانده که گه گاه در گوشه و کنار کشور از دل خاک این سرزمین دیرپا یعنی ایران ما، یافت می شود، معلوم است که هنر و صنعت و دانش رو به رشد و تکامل بوده است. این نیز می رساند که دولتی بوده که امنیت و نظم و رفاه نسبی را برای مردمان فراهم می کرده است.

بنابراین پس از توضیحات، حالا دوباره بر میگردیم به این پرسش که دولت چیست؟

دولت،(( ساخت قدرتی که در سرزمین معین، بر مردمانی معین(ملت) تسلط پایدار دارد، و از نظر داخلی نگهبان نظم به شمار می آید و از نظر خارجی پاسدار تمامیت سرزمین و منافع ملت و یکایک شهروندان خویش)) است.

که البته این ساخت قدرت به صورت نهادها و سازمان های اداری، سیاسی، قضائی و نظامی موجودیت می یابد و قدرت خود را اجرا و اعمال می کند. البته انواع و اقسام دولت ها وجود دارد.

((دولت به مفهوم نهاد نهادها، گسترده ترین کلیتی است که هم مبدا نگاه حقوق اساسی و هم موضوع مورد بررسی آن است. دولت، جامعه سیاسی سازمان یافته و نهاد بندی شده ای است که از سایر جوامع متمایز بوده و شخصیت مشخص و متمایزی از عناصر ترکیبی خود دارد… واژه ی دولت در زبان فارسی … در زمینه حقوق عمومی و سیاست سه مفهوم زیر برآن بار شده است:))

آنچه منظور نویسنده از سه مفهوم می باشد، آن را به طور خلاصه می آوریم:

معنای عام دولت( state)، است که مفهوم آن همان گونه که گفته شد در این معنا  تداعی کننده ی جامعه ی سیاسی، کشور و دولت می باشد.

و معنای خاص (Government) که منظور قوه ی مجریه و زیر مجموعه ی آن است. مثال وقتی که می گویند: دولت بودجه ی سال ۹۲ را تقدیم مجلس کرد.

ولی معنای سوم دولت به معنای هیات حاکمه و طبقه فرمانروایان است: که دراین معنا، مفهوم دولت به کلیه اشخاص و نهادهائی اطلاق می گردد که اعمال حاکمیتی را انجام می دهند و بر مردم حکومت می کند. یعنی همه ی قوای حکومتی را در بر می گیرد. مثال: دولت باید اقدامات لازم را در پشتیبانی از رزمندگان در جبهه های نبرد در مقابل دشمن متجاوز به تمامیت ارضی کشور به عمل آورد.

همان طور که گفته شد برای دولت توضیحات و بحث های گسترده فراوانی از جهت فلسفی، سیاسی و غیره وجود دارد. ولی ما در اینجا فقط به دنبال آن هستیم که منظورمان از دولت روشن باشد. مراد روشن شدن معنای واژه ی دولت است و آنچه گفته شد، تعاریفی است که مورد اتفاق نظر همگان است.

از آنچه تا کنون در گفتارهای دیگر درخصوص جامعه سیاسی ایران عهد کهن دانستیم، بی تردید روشن است که دولت در مفهومی که مورد نظر رشته حقوق عمومی است وجود داشته است.

حتی این برداشت که خواننده به خوبی وجود دولت را در آن عهد را می داند، سبب می شود نگارنده از ارائه توضیح بیشتر و نیز آوردن دلیل و مثال از اسناد کهن، احساس بی نیازی کند و تلقی انجام کار بیهوده بکند. تنها در اینجا اشاره می کنیم که واژه دولت در کتاب شاهنامه ۲۴ بار به کار رفته است که بیشتر موارد منظور از دولت همانی است که در سیاست و در حقوق عمومی امروزه منظور ماست.

یادآور می شود بزرگان حقوق عمومی نیز گاه به صراحت و گاه به اشارت به وجود دولت و قانون و حکومت و حاکمیت در آن دور دست های تاریخ و یا دست کم در دوران باستان اشاره داشته اند ولی چون اذهان دانش پذیران و دانشجویان با این اصل خو گرفته است که : حقوق عمومی ، رشته ای تازه و جوان است و قدمت آنچنان ندارد، پی حرف استادان را نگرفته اند. در حالی که وقتی استادان می گویند این رشته جدید است، منظور می تواند این باشد که در قالب بندی قواعد جدید برای تدریس در روش جاری دانشگاه های فعلی دنیا جدید است و این به جای خود سخن درستی است. مثل اینکه کسی بخواهد در دانشگاه امور نظامی، تاریخ ارتش کلاسیک ایران را بگوید. بدیهی است که این استاد می گوید: تاریخ ارتش کلاسیک و نوین در ایران به یک صد سال هم نمی رسد!

ولی این استاد در نهایت اشاره ای هم می کند که البته در گذشته های دور هم ار تش داشتیم.

این هر دو جمله درست است. اگر دانشجو یا هر پژوهشگری بخواهد می تواند از همان یک اشارت استاد سر خط را بگیرد و به پژوهش و پویش در آن راه همت گمارد. آنگاه به دستاوردهای با ارزشی خواهد رسید.

شادروان استاد سید ابوالفضل قاضی (شریعت پناهی) در پیش گفتار حقوق اساسی اشاره می کندکه ( … تا کم کم اهمیت حقوق عمومی و به ویژه حقوق اساسی و _ سایر معانی آن _ … را از پرده محاق و فراموشی بیرون آورد و جای شایسته ی آن را … به آن بازدهد توجه داریم که ایشان می فرماید: پرده ی محاق و فراموشی ! و نیز اینکه می گوید جای شایسته آن را در دانشگاه ما (بازدهد) بازدادن یعنی  اینکه دست کم، استاد هم با الهام از ضمیر باطنی خود می گوید که زمانی بوده است و حالا از بین رفته است. حالا از چه زمانی بوده است؟ ما می گوئیم برابر اسناد دست کم از هفت _ هشت هزار سال پیش این مبانی و مفاهیم حقوق عمومی به گونه ای در ایران بوده اند.