گفتار اول : تاسیس شرکت های حمل و نقل جاده ای
ایران از دیرباز یکی از مسیرهای مهم ارتباطی آسیا و اروپا بوده و از طرف دیگر به دلیل وجود جاذبه های سیاحتی و زیارتی و نیز آثار تاریخی و باستانی در کشور باعث شده است که فکر مکانیزه کردن نحوه اجرایی حمل و نقل مطرح شود. حمل و نقل جاده ای، رایج ترین و آسان ترین روش جابه جایی کالا و مسافر در جمهوری اسلامی ایران است. به طوری که ۸۰درصد حمل و نقل به وسیله حمل و نقل جاده ای انجام می شود و پایانه ها دروازه های اصلی ورود به شبکه حمل و نقل جاده ای کشور به شمار می روند.
آشنایی با سازمان راه داری و حمل و نقل جاده ای
اولین بار در سال ۱۳۶۱ (معاونت حمل و نقل جاده ای) بعنوان یکی از پنج معاونت (وزارت راه و ترابری) در ساختار تشکیلاتی این وزارتخانه مطرح گردید. در آخرین وضعیت سازمانی، قبل از جدا شدن از ( وزارت راه و ترابری) این معاونت بعنوان یکی از نه معاونت وزارتخانه ها بود.
در سال ۱۳۶۷ به منظور بهره برداری ، توسعه و نگهداری و همچنین احداث پایانه های عمومی و مجتمع های خدماتی رفاهی- بین راهی، تاسیس شرکت سهامی خاص پایانه های عمومی وسایل نقلیه باربری به تصویب رسید. پس از تشکیل این شرکت که ریاست مجمع عمومی آن با وزیر راه و ترابری بود عملاً بخشی از امور جاری در امور حمل و نقل عمومی برعهده این شرکت دولتی قرار گرفت.
در تاریخ ۷۳/۸/۳ در پنجاهمین جلسه ( شورای عالی اداری کشور)، بنا به پیشنهاد مشترک ( وزارت راه و ترابری) و (سازمان امور اداری و استخدامی کشور) با جدایی وظایف حمل و نقل جاده ای از تشکیلات وزارت متبوع و ادغام آن در ( شرکت سهامی خاص پایانه های عمومی وسایل نقلیه باربری)، ( سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور) ایجاد و اولین تشکیلات ( سازمان حمل و نقل و پایانه های کشور) در سال ۱۳۷۴ به تصویب رسید.
این سازمان در بدو تاسیس دارای دو شرکت وابسته به نام های (شرکت حمل و نقل جمهوری اسلامی ایران) و ( شرکت حمل و نقل بین المللی جمهوری اسلامی ایران ) بود که در سال ۱۳۸۱ طبق مصوبه شورای عالی اداری ، شرکت حمل و نقل جمهوری اسلامی ایران از سازمان منفک شد.
در آخرین تغییر تشکیلاتی، طی مصوبه شماره ۱۹۰۱/۷۴۰۲۲مورخ ۸۲/۴/۲۲شورای عالی اداری کلیه وظایف، نیروی انسانی، تجهیزات، تعهدات و اعتبارات ( معاونت راه داری وزارت راه و ترابری) به سازمزان حمل و نقل و پایانه های کشور منتقل و معاونت مذکور از تشکیلات ( وزارت راه و ترابری ) حذف شد و طبق بند ۵ مصوبه مذکور، وظایف و اداره امور ( دبیرخانه شورای عالی ترابری کشور) از سازمان منتزع و به ( وزارت راه و ترابری ) منتقل گردید و نام سازمان به (سازمان راه داری و حمل و نقل جاده ای ) تغییر یافت.
شرح وظایف سازمان: براساس اهداف تعیین شده، شرح وظایف اساسی به شرح ذیل ابلاغ گردیده است:
- تنظیم خط مشی ها، سیاست ها و برنامه های حمل و نقل جاده ای و ایجاد هماهنگی اجرائی بین زیر بخش های مختلف حمل و نقل و نظارت و کنترل در امور حمل و نقل جاده ای و ارائه پیشنهادات لازم به منظور رعایت بهره وری اقتصادی و تسهیل در ارتباطات به هنگام تصویب پروژه های راهسازی کشور.
- احداث، بهره برداری، توسعه و نگهداری پایانه های عمومی وسائل نقلیه باربری و سایر تاسیسات مورد نیاز همچون تیر پارک ها و تاسیسات رفاهی و جانبی بین راهی، مراکز توزیع و کنترل هدایت ترابری .
- نظارت بر عملکرد شرکت های مسافربری مستقر در پایانه های مسافری به منظور حصول اطمینان از حسن اجرای ضوابط و مقررات جابجایی مسافر.
- تهیه و تنظیم لوایح، تصویب نامه ها، آئین نامه ها و دستورالعمل های لازم در خصوص امور ترابری داخلی و بین المللی و ارائه آن ها به شورای عالی هماهنگی ترابری کشور و یا سایر مراجع جهت تایید و تصویب و پیگیری مراحل تصویب.
- صدور مجوز فعالیت شرکت های حمل و نقل جاده ای و سایر پروانه ها و مجوزهای لازم در فعالیت های حمل و نقل داخلی و بین المللی.
- فراهم ساختن مقدمات لازم به منظور تسهیل در امور ترانزیت و صادرات.
- فراهم ساختن امکانات لازم به منظور تسهیل در امور ارتقاء سطح ایمنی، خدمات و کاهش ضایعات زیست محیطی در حمل و نقل جاده ای کشور.
- بررسی و تعیین نوع، تعداد و مشخصات ناوگان موجود و مورد نیاز حمل و نقل جاده ای و همکاری در تامین و توزیع آن تمرکز آمار و اطلاعات پایه ای حمل ونقل جاده ای با همکاری سازمان ها و موسسات ذی ربط و تشکیل بانک اطلاعاتی.
- صدور مجوز احداث تاسیسات و مجتمع های خدماتی و رفاهی بین راهی توسط بخش های دولتی ، تعاونی و خصوصی.
- صدور مجوز بهره برداری ویژه از شبکه راه های کشور از قبیل پروانه تردد وسائل نقلیه خارجی و مجوزهای ویژه عبور بارهای ترافیکی در چارچوب ضوابط و مقررات مربوط.
- برنامه ریزی آموزش عمومی و تخصص های مورد نیاز ناوگان ترابری جاده ای کشور از طریق مراکز آموزشی داخلی وخارجی.
- انجام امور بازرگانی در بخش حمل ونقل جاده ای و در راستای اهداف و وظایف اساسی در چارچوب قوانین و مقررات مربوطه.
- صدور مجوز و موافقت اصولی احداث و بهره برداری از مراکز مکانیزه فنی و سایل نقلیه سبک و سنگین عمومی برون شهری مسافری و باری.
- انجام مطالعات کاربردی و اجرای پروژه های پژوهشی مورد نیاز سازمان.
مبحث اول : ضوابط تاسیس و بهره برداری از شرکت های حمل ونقل بین شهری کالا
این ضوابط در سال ۱۳۹۰ از سوی سازمان راه داری و حمل و نقل جاده ای به ادارات کل حمل و نقل و پایانه های سراسر کشور ابلاغ شده است.
در این ضوابط در تعریف شرکت حمل و نقل جاده ای بین شهری آمده است که یک شخصیت حقوقی که به منظور تصدی عملیات حمل و نقل جاده ای بین شهری کالا در محدوده معینی ( شهرستانی، استانی، سراسری) تشکیل شده و از سازمان مجوز یا پروانه فعالیت دریافت می نماید.
در این ضابطه از سه نوع شرکت داخلی نامبرده شده است:
الف) شرکت شهرستانی: شرکتی که دارای مجوز و یا فعالیت شهرستانی از سازمان بوده و می تواند مطابق با این مجموعه ضوابط برای حمل کالا از مبدا شهرستان به مقاصد مورد نظر بارنامه صادر نماید.
ب) شرکت استانی: شرکتی که دارای مجوز و یا پروانه فعالیت استانی از سازمان بوده و علاوه بر فعالیت به شکل شرکت شهرستانی می تواند مطابق با این مجموعه ضوابط برای حمل کالا از مبدا شهرستان های استان دارای مجوز و یا پروانه فعالیت به سایر نقاط کشور برای بارها تحت قرار داد و برای وسایل نقلیه باری ملکی، استیجاری و تحت پوشش بارنامه صادر نماید.
ج) شرکت سراسری: شرکتی است که دارای مجوز و یا پروانه فعالیت سراسری از سازمان بوده و علاوه بر فعالیت به شکل شرکت شهرستانی و استانی می تواند برای حمل کالا مطابق با این مجموعه ضوابط برای بارهای تحت قرار داد و برای وسایل نقلیه باری ملکی، استیجاری و تحت پوشش و در همه زمینه ها از نظر نوع کالا به فعالیت پرداخته و برای آن در کل کشور نیز بارنامه صادر نماید.
ایجاد شرکت: متقاضیان حقوقی که فعالیت آن ها مرتبط به حمل و نقل می باشد برای فعالیت در حمل و نقل داخلی می توانند با کسب مجوز از دستگاه ذی ربط و با رعایت مفاد این مجموعه ضوابط بر حسب تقاضا برای فعالیت به یکی از انواع شهرستانی، استانی و سراسری و تکمیل مدارک ثبتی خود مراحل بعدی تکمیل پرونده را در سازمان انجام داده و مجوز و یا پروانه فعالیت دریافت دارند.
تقاضای تاسیس در مورد شرکت های تعاونی حمل و نقل پس از تایید وزارت تعاون و در مورد شرکت حمل و نقل فرآورده های نفتی با ارایه معرفی نامه کتبی از طرف شرکت ملی پخش فراورده های نفتی ایران و در مورد سایر شرکت ها از طریق ارایه مجوزهای قانونی معتبر مراجع ذی ربط، توسط متقاضی به سازمان تسلیم می گردد.
مدارک مورد نیاز جهت تکمیل تاسیس شرکت به شرح ذیل می باشد:
۱٫برگ درخواست تاسیس
۲٫ طرح اساسنامه، شرکت نامه( حسب مورد) و مدارکی مبتنی بر معرفی اعضای هیئت مدیره، مدیر عامل، سهامداران و معرفی امضاهای مجاز
۳٫ مدارک شناسایی مدیر عامل و اعضای هیئت مدیره
۴٫ شرایط و مدارک وسیله نقلیه
۵٫ شرایط و مدارک پایانه شرکت
۶٫ معرفی نامه مدیر فنی شرکت طبق شرایط ابلاغ شده توسط سازمان
۷٫ تکمیل بودن فرم خلاصه وضعیت شرکت مطابق با مجموعه ضوابط سازمان
پس از تکمیل پرونده، متقاضی یا متقاضیان توسط سازمان جهت ثبت شرکت به مرجع ثبت شرکت ها معرفی می شوند. البته طبق تبصره ماده ۴ ضوابط سازمان راه داری، موافقت با ثبت شرکت و معرفی به ثبت، به هیچ وجه مجوز فعالیت شرکت تلقی نمی گردد و شروع به فعالیت مستلزم دریافت شناسه و مجوز فعالیت از سازمان می باشد.
بند اول: انواع وسایل نقلیه:
الف) وسیله نقلیه ملکی: وسیله نقلیه باری با مشخصات فنی مجاز و با ظرفیت بارپذیری از ۵ تن به بالا و با سن از ۱۰ سال کمتر است که سند رسمی مالکیت آن به نام شرکت یا شعبه آن بوده و در جهت انجام عملیات حمل و نقل کالای شرکت با کارکرد مشخص شده به کار گرفته می شود.
ب) وسیله نقلیه استیجاری: وسیله نقلیه عمومی باری با مشخصات فنی مجاز و با ظرفیت بارپذیری از ۵ تن به بالا و با سن ۱۰ سال کمتر است که براساس سند رسمی برای مدتی معین در اجاره شرکت یا شعبه آن بوده و در جهت انجام عملیات حمل و نقل کالای شرکت با کارکرد مشخص شده بکار گرفته می شود.
ج) وسیله نقلیه تحت پوشش: وسیله نقلیه عمومی باری با مشخصات فنی مجاز و با ظرفیت بارپذیری از ۵ تن به بالا و سن از ۱۰ سال کمتر است که براساس قرار داد رسمی همکاری به مدت حداقل یکسال تحت پوشش شرکت و یا شعبه آن بوده و در جهت انجام عملیات حمل و نقل کالای شرکت با کارکرد مشخص به کار گرفته می شود.
بند دوم: درجه بندی شهرستان ها و استان ها
منظور از درجه بندی شهرستان ها، تقسیم بندی حمل و نقلی شهرستان های کشور می باشد. تهران ( شامل تهران، اسلام شهر، شهریار، رباط کریم، پاکدشت، ری و ورامین)، بندرعباس، بندر خمیر، بندر امام( ماهشهر)، اصفهان، مبارکه، برخوار، لنجان، اهواز، تبریز ،کرمان، شیراز ، مشهد ،بندرانزلی، کرمانشاه، سمنان، یزد، ساری، اراک ، آمل، ساوه، قزوین، سیرجان، ارومیه، مرودشت، نکا، دورود، رامهرمز، شبستر(صوفیان)، ساوجبلاغ، مسجد سلیمان و بندر امیرآباد درجه یک و سایر شهرستان ها درجه دو محسوب می شوند.
منظور از درجه بندی استان ها، تقسیم بندی حمل و نقلی استان های کشور می باشد. استان های تهران، البرز، هرمزگان، خوزستان، اصفهان، آذربایجان شرقی، کرمان، فارس، خراسان رضوی، مازندران و مرکزی درجه یک و سایر استان ها درجه دو محسوب می شوند.