مراحل فرایند پولشویی و آثار مخرب آن

ضرورت دارد جهت معرفی فرآیند جرم پولشویی به تقسیم بندی زیر نیز توجه شود:

1. پول خاکستری
2. پول کثیف
3. پول ملتهب

پول خاکستری به پولی اطلاق می شود که ناشی از عملیات غیرقانونی یا حتی قانونی است، در حالی که پول کثیف ناشی از عملیات مجرمانه است. با این توضیح که انجام بعضی از اعمال صرفاً از لحاظ اخلاقی مذموم است، در صورتی که ارتکاب بعضی از اعمال علاوه بر مذموم بودن موجب محکومیت شخص خواهد شد. یعنی قانون با اعمال مجازات می خواهد از جامعه محافظت نماید بدیهی است درجه و میزان مجازات متعلق به جرایم بر مبنای این تقسیم بندی یعنی از خاکستری به کثیف متفاوت است. بعنوان مثال فرار مالیاتی در مقام مقایسه با قاچاق مواد مخدر از منظر جامعه و افکار عمومی در یک رده قرار نمی گیرد.

پول ملتهب به نوعی پول اطلاق می شود که به لحاظ تغییرات سریع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی از کشورها خارج و به مناطق امن روانه می شود. با این توضیح که اکثر اوقات پولشویی با فرار سرمایه از کشورها همراه است که آن هم ترکیبی از پول کثیف، خاکستری و حتی پول های تمیز است.

چنان که ملاحظه می گردد، این تقسیم بندی حاکی از آن است تمام پول هایی که به هر نحو و هر شکل نیاز به شستن دارند لزوماً از عواید حاصل از جرم نبوده و پول های خاکستری ممکن است از ابتدا تمیز بوده و بعداً آلوده شده باشند زیرا صرف اینکه مالک پول از ادای دیون مالیاتی خودداری نماید در واقع، مرتکب عمل غیر قانونی می شود. بدیهی است ایجاد مانع و حایل برای فعالیت مجرمین در خصوص استفاده از عواید حاصل از جرم موجب خواهد شد که مجرمین نتوانند فعالیت خود را به راحتی انجام دهند.

معرفی جرم پول شویی بدون در نظر گرفتن فرایند آن کامل نخواهد بود. زیرا عمل پول شویی باید به نحوی انجام شود که با آن، پول کثیف، پاک و پول خاکستری قابل احترام شود.

مراحل فرایند پولشویی

پولشویی فرایندی پیچیده، مستمر، دراز مدت و گروهی است که به طور معمول در مقیاسی بزرگ انجام می شود و می تواند از محدوده جغرافیایی، سیاسی یک کشور فراتر رود. براساس این فرایند، عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه با گذر از مراحل مختلف  وارد نظام مالی و فعالیتهای قانونی می شود و با پنهان ماندن منشاء غیر قانونی آن، ظاهری قانونی می یابد.

کاملاً قابل انتظار است که چنین عملیاتی و چنین جرمی برای آن که به هدف نهایی خود که همان شکل قانونی و ظاهر مشروع بخشیدن به پول یا ریشه فساد دارد نیاز به طی مراحلی دارد. مثل یک ساختمان است که به هر حال به یک باره ایجاد نمی شود و برای بنای آن باید مرحله به مرحله به پیش رفت و از جمله یک مرحله ی کار برنامه ریزی و نقشه کشیدن برای تحقق برنامه و در نظر گرفتن و احیاناً استخدام افرادی است که در برآورده کردن مقصود، کمک باشند و هر وظیفه ای را بخشی از آنان به عهده بگیرد.

توجه به این مراحل و پرداختن به آنها ،بررسی و تحلیل آنها، سبب می شود که بهتر بتوان این جرم را بررسی کرد و انجام این بررسی در هر مرحله از سوی دستگاه های پلیسی- بانکی، اقتصادی، امنیتی و … سبب اشراف بیشتر و بهتر بر اصل قضیه و کلیت ماجرای پولشویی می شود.

بطور کلی فرایند پولشویی دارای سه مرحله بصورت زیراست:

بنداول: مرحله جایگذاری

در این مرحله پول شویان به منظور اداره آسان تر وجوه نامشروع، اقدام به سپرده گذاری وجوه در بانکها و موسسات مالی می کنند. جایگذاری عواید حاصل از جرم می تواند با تقسیم وجوه کلان به مبالغ کوچک تر، که چندان حساسیت برانگیز نیست و سپرده گذاری آن ها در بانک های داخلی یا خارجی یا دیگر موسسات مالی رسمی و غیر رسمی انجام شود. در این شیوه وجود سپرده گذاری شده به دفعات و کمتر از سقف معین پیش بینی شده برای گزارش دهی به خارج انتقال می یابند و به سرعت استرداد می شوند.

یکی دیگر از روش هایی که مورد استفاده تطهیر کنندگان پول قرار می گیرد، استفاده از نام بستگان نزدیک یا سایر اشخاصی است که به گونه ای با آنان در ارتباط هستند. همچنین تشکیل شرکت های صوری یا شرکتهایی که اساساً به منظور پولشویی تاسیس می شوند و در نقاطی به ثبت می رسند که مقررات در این خصوص سهل تر از سایر روش های معمول در این زمینه است.

بند دوم: مرحله لایه چینی( لایه گذاری)

این مرحله معطوف به جداسازی عواید حاصل از جرم، از منشاء غیر قانونی آن است. در واقع در این مرحله، برای جلوگیری از تعقیب قانونی وجوه سعی می شود تا رد پای آن مخفی شود. در این مرحله با خارج کردن وجوه از بانکها و موسسات مالی که وجوه در آنجا جا گذاری شده بود و با انجام معاملات متعدد توسط افراد مختلف و خرید دارایی های گران قیمت توسط افرادی که برای فرد پول شوی کار می کنند هر گونه ارتباط مستقیم بین جرم و وجوه حاصل شده از آن قطع شده و بدین وسیله ردپای وجوه ممکن است شرکت های صوری با نام های مجهول تشکیل شود و یا به شکل صوری با صادرات و واردات کالاهایی که وجود خارجی ندارند، ردپای وجوه مخفی شود.

یکی از روشها، تکنیک اختلاط پول کثیف با پول تمیز است؛ اغلب این اختلاط به این ترتیب صورت می گیرد که عواید حاصل از جرم با انجام معاملاتی از قبیل صادرات و واردات کالا و توسل به کم نمایی سیاهه صادراتی و گران نمایی سیاهه وارداتی وارد چرخه رسمی اقتصاد می گردد. به همین دلیل است که مرتکبین جرم پولشویی احیاناً در گیر یک کار به ظاهر پردرآمد هم هستند. مثال فرد در کار ساختمان سازی نیز فعال است. یا در گفتار خود، سخن از ارث رسیدن املاک پدری بسیاری برای خود می گوید. چرا؟ برای اینکه با تظاهر به این امور که جزء مرحله لایه چینی است، رد پول کثیف گم بشود و به تدریج و به مرور به ظاهر پول تطهیر شده گردد.

البته جا دارد همین جا به نکته ای اشاره گردد. فرض کنید یک قاضی خدای ناکرده در طول مدت اشتغال خود به قضاوت از راه ارتشاء به سرمایه هنگفتی رسید. او برای این که به هر حال جرم پولشویی خود را انجام دهد ، باید برخی از این اقدامات را انجام دهد و نیز برخی سخنان را بگوید. ولی به راستی اگر دستگاه های نظارتی خود از سلامت و توانایی کافی برخوردار باشند، باید از خود بپرسند و بررسی کنند که چرا و چطور فلان قاضی بازنشسته اساساً قادر به آن است که دارای ملک های گران قیمت در جاهای بسیار خوب شهر باشد. به راستی او که همه ی عمرش صرف تحقق عدالت و در داخل یک اتاق گذشته، این سرمایه را از کجا آورده است.

بند سوم: مرحله جمع آوری و ادغام وجود یا یکپارچه سازی

مرحله بازگرداندن وجوه به مجرم به صورتی که نحوه اکتساب و محل جغرافیایی آن قابل ردیابی نباشد. در این مرحله وجوهی که در مرحله قبل در معاملات متعدد توسط  افراد مختلف به کار گرفته شده از کانالهای متعدد و به تدریج به حساب پولشو واریز و از این طریق به چرخه اقتصاد رسمی وارد می شود.

مرحله یکپارچه سازی می تواند از طریق روش های متعددی مانند استفاده از شرکتهای پوششی برای اعطای وام، یا سپرده گذاری در موسسات مالی خارجی بعنوان وثیقه تامینی برای وام های داخلی صورت گیرد. جعل حواله های کالای فروخته شده به خارج از مرزها، از دیگر روشهای معمول برای انجام این مرحله است.