تاریخچه پولشویی
پولشویی، بعنوان یک پدیده ناهنجار اجتماعی و اقتصادی در مقایسه با جرم پولشویی قدمت بیشتر و طولانی تر دارد. چون آشکار است که وقتی می گوییم ((جرم پولشویی))، یعنی از زمانی که برای این اقدام از طریق مجازات تعیین شده است. بنا به تعبیر برخی از صاحبنظران، مخفی کردن پول یا مال از چشم دیگران کار تازه ای نیست. از قرن ها قبل مردم با روش های بسیار ابتدایی اموال خود را از چشم های حسود و دست های ناپاک پنهان می کرده اند و مجرمان نیز همواره سعی در پاک جلوه دادن اموال خود داشته اند.
مورخان گفته اند که بیش از ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، تجار چینی از ترس اینکه حاکمان وقت سود و دارایی های حاصل از تجارت آنان را ضبط کنند ثروت خود را پنهان می کردند از جمله آن که آن ها ثروت خود را جابجا می کردند و آن را در ایالات دور و حتی خارج از چین نگه می داشتند و از روش های دیگر ازجمله تبدیل پول به دارائی های منقول، انتقال پول نقد خارج از حوزه حاکمیت برای سرمایه گذاری در کسب و تجارت و … استفاده می کردند. از این رو می توان گفت: آنچه که امروزه پولشویی نامیده می شود، بالغ بر چهار هزار سال قبل هم به گونه ای بین تجار چینی رایج و شایع بوده است. بعبارت دیگر ارکان تطهیر پول که اخفاء، جابه جایی و سرمایه گذاری مجدد مال بوده، در آن زمان نیز صورت می گرفته است لیکن در اثر گذشت زمان، با حفظ ارکان و عناصر اصلی، فقط شیوه های آن تغییر یافته است. در طول هزاران سال اشخاص روش های پولشویی را برای جابه جایی پول ناشی از جرم و اخفاء و انتقال آن به بیرون از دسترس حکومتها، که شامل رژیم های ظالم و حاکم مستبد بوده است، به کار می بردند. ولی علاوه بر این دلایل گاهی هم انگیزه ی افراد به طور کامل منطبق بر تعریف امروزی هدف از پول شویی بوده است.
برای نمونه در کتاب تاریخ ایران یعنی شاهنامه آمده است که در زمان پادشاهی ((همای)) او به دلیلی( که جای ذکر وقایع تاریخی آن اینجا نیست) پور خود داراب را که کودکی چند ماهه بود در یک گهواره خاص گذاشت و کنار گهواره را پر از زر و گوهر های بسیار گران بها و شاهوار کرد و گهواره را در آب رودخانه انداختند که پایین تر مردمان در کنار آب از آن استفاده می کردند و مطمئن بودند که این گهواره ی برنده ی کودک و گوهران، به دست یکی از مردمان خواهد افتاد.
یکی خُرد صندوق از چوب خشک، بکردند و بر زد بر او قیر و مشک.
به زیرانـدرش، بـستـر خواب کرد، میانش پـر از دُرّ خـــــــوشاب کرد.
بسی زر سرخ، اندر او ریختند، عقــیق و زیـر جــد بـر آمیــختند.
ببستند بس گوهری شاهوار ، به بــازوی آن کــودک شــیرخوار.
ز پیش همایش برون تاختند، به آب فــرات انــدر انداخــتنــد.
گهواره رفت تا رسید به جایی که یک گازرخانه( رختشویی) بود. درآنجا گهواره به سنگ چرخنده ی دستگاه رختشویی گیر کرد و مرد گازر( رختشو)گهواره را دید، از آب برگفت و برگشاد. مرد کودک را به کمک همسر خود به خوبی نگهداری کرد و همه ی آن سرمایه ی بسیار آب آورده! را نیز صاحب شده و هیچ از این باب سخن با کس نگفت. چندی بعد مرد گازر برای اینکه مبادا مامورین و حتی مردم پی به راز او ببرند که این همه سرمایه و پول را به یک باره از کجا آورده است، دست به عملیات پولشویی! زد. او ابتدا از محل خود کوچ کرد و حدود ششصد کیلومتر آن سوتر منزل گرفت. تا مردمان جای تازه که از وضع نامساعد پیشین مالی او آگاه نبودند، کمتر به او ظنین باشند. دیگر اینکه به این اکتفا نکرده و جواهرات و سکه های خاص را تبدیل به کالاهای دیگر و به ویژه لباس های گران بها نمود:
بپیــمود ز آن مــرد فرســنگ شــست به شهری دگر، ساخت جای و نشست.
به بیگانه شهر اندرون، ساخت جای بــر آن سان که پرمــایه تر کــدخــدای .
بــه جــایی که بُد نامـــور مــهتری، فــرســتـــاد نــزدیــک وی گــــوهــری،
از او بستـــدی جــامه و سیم و زر چــنیــن، تا فــراوان نمــانــد از گـــهر!
جالب اینکه افزون بر کارهای بالا، مرد سرمایه دار در این شهر جدید نیز هم چنان به کار گازری و رختشویی ادامه داد تا مردمان گمان کنند او همه ی مخارج خود را از آن شغل در می آورد و حتی همسرش به او می گوید:
که : (( ما بی نیازیم ، از این کارکرد، توانگر شدی ، گرد پیشه مگرد))
ولی مرد گازر می گوید : برای اینکه پی به پول داری ما نبرند و از چگونگی آن جویا نشوند، باید هم چنان به ظاهر به کار رختشویی ادامه دهم. از وقایع جالب تاریخ آن است که در دوران جدید نیز این نامگذاری بی ارتباط با شغل گازری یعنی رختشویی نیست. چنانکه برخی ریشه ی واژه پولشویی را در مالکیت مافیا بر شبکه ای از رخت شوی خانه های ماشینی در ایالات متحده ی امریکا در دهه ی ۱۹۳۰ می دادند. گفته می شود این اصطلاح از مالکیت مافیا بر دستگاه های لباس شویی سکه ای در امریکا گرفته شده است، بدین صورت که نخستین بار فردی بنام ( آلکاپون) گانگستر در دهه ۱۹۳۰ در امریکا که مالک و گرداننده ی قمار خانه های متعددی بود، برای قانونی جلوه دادن پول نقد حاصل از قمارخانه ها ،تعدادی ماشین لباسشویی سکه ای خریداری نمود و هنگام سپردن پول های نقد حاصل از قمار و دیگر فعالیت های غیر مجاز باند تبهکار خود ،ادعا می کرد که پول ها در آمد ناشی از رختشویخانه هاست.
و البته برخی از دانشمندان در خصوص اینکه اصطلاح پولشویی، در دهه سوم قرن بیستم میلادی و از مالکیت مافیا بر رختشویخانه های سکه ای در ایالات متحده امریکا اقتباس شده باشد اظهار تردید کرده و آن را یک افسانه تلقی می نمایند. ( و ای چه بسا این از همان قضیه داراب در تاریخ ایران گرفته شده باشد و مثل خیلی چیزهای دیگر که ریشه در ایران و فرهنگ و تاریخ ایران گرفته شده باشد و مثل خیلی چیزهای دیگر که ریشه در ایران و فرهنگ و تاریخ آن دارد، این نام گذاری هم مربوط به وقایع تاریخ طولانی ایران باشد). برخی از نویسندگان و عده ی دیگر از کارشناسان اقتصادی و مالی عقیده دارند که انتساب منشا پدیده پولشویی به گروه های گانگستری و مافیایی دهه ی ۱۹۳۰ نمی تواند واقعیت داشته باشد و از همین رو رواج این واژه را به زمان رسوایی واتر گیت در اواسط دهه ی هفتاد و حادثه ی خلیج خوکها به هنگام ریاست جمهوری نیکسون بر آمریکا مرتبط نموده و معتقدند از لحاظ حقوقی استفاده از این واژه اولین بار در یک دعوای امریکایی در سال ۱۹۷۳ صورت گرفته است.
ولی می توان گفت که سال های متمادی قبل از آن هم عمل پولشویی انجام می شده است. در قضیه ی واتر گیت در سال ۱۹۷۳ در امریکا، برای نخستین بار اصطلاح پولشویی وارد مطبوعات شد ودر سال ۱۹۸۲، به متون قضایی و حقوقی امریکا راه یافت.
گرچه دلیل قاطعی برای پذیرش هیچ یک از دو قضیه ی اخیر الذکر مربوط به امریکا وجود ندارد معهذا به نظر می رسد پیدایش این اصطلاح به نیمه دوم سده بیستم میلادی به ویژه دهه های پایانی قرن مذکور بر می گردد. در کتب، فرهنگ لغات و اصطلاحات منتشره در نیمه اول قرن بیستم برای اصطلاح laundering فقط معنای شستن لباسها و سایر معانی مشابه قید شده بود و هیچ اثری از معنای نوین اصطلاح مذکور در این کتابها مشهود نبود. در چاپ سال ۱۹۸۹ میلادی یک معنای کاملا متفاوت و جدیدی از این اصطلاح ارائه گردیده است. در چاپ جدید کتاب مذکور، پولشویی به معنای ( فرایندی که از طریق آن وجوه ناشی از عمل مجرمانه می تواند به آسانی و بدون ردیابی ریشه آن تغییر شکل دهد ،قلمداد شده است)). اما بی تردید باید گفت به هر حال این عمل سال های متمادی قبل از آن هم انجام می شده است. همانطور که اشاره شد، گروههای تبهکار، پس از کسب پول های هنگفت به دنبال راهی هستند تا این پول و منشاء آن ها را قانونی جلوه دهند تا از گزند قانون در امان بمانند. به همین منظور آنها سعی می کنند این پول ها را وارد چرخه ی اقتصادی جامعه کنند. تا بدین ترتیب منشا پول را به وسیله نقل و انتقالات، مخفی نمایند و سرانجام بدون دغدغه توسط پولشویان در فعالیت های دلخواه مورد استفاده قرار گیرد. جایی که تشخیص پول های کثیف از اموال قانونی بسیار مشکل است.
لذا عملیاتی که امروزه بعنوان پولشویی شناخته می شود سابقه ی طولانی دارد، چنان که به نظر برخی از محققان؛ هیچکس نمی تواند واقعاً یقین داشته باشد که پولشویی اولین بار چه زمانی شروع شده است. به هر حال ما می توانیم مطمئن باشیم که این عمل طی چند هزار سال اتفاق می افتاده است.
اما پولشویی یا تطهیره پول در حقوق داخلی ایران اصطلاح جدیدی است که در چند سال اخیر مطرح و مباحثی پیرامون آن بیان شده است.
درکل، در طول چند هزار سالی که از وقوع این پدیده می گذرد، اصول اولیه دستخوش تغییرات زیادی نشده است اما مکانیزم انجام آن به فراخور سیاستهای ضد پولشویی کشورها تغییرات زیادی داشته است.
پولشویی اعتبار ودر نتیجه ثبات بازارهای مالی را از بین می برد، به گونه ای که نظام بانکی در نتیجه جرایم سازمان یافته اعتبار خود را از دست می دهد، تمام سیستم مالی کشور یا حتی نظام مالی منطقه ی مورد نظر، دچار آسیب جدی می شود.
کشورهای کوچک در برابر پدیده ی پولشویی آسیب پذیری بیشتری دارند. قدرت اقتصادی ،که از طریق فعالیتهای غیر قانونی به دست می آید ،تسلط بر اقتصادهای کوچک را برای سازمان های مجرم امکان پذیر می سازد.
در دو دهه ی اخیر، با توجه به گسترش سریع پولشویی و تبدیل شدن آن به پدیده ای بین المللی و نگرانی در مورد نبود قوانین ملی موثر برای مبارزه با جرم های سازمان یافته و شستشوی درآمد های حاصل از آن، قوانین و پیمان نامه های جدید تلاش های بین المللی چشم گیری برای مبارزه با پولشویی شکل گرفته است که از جمله می توان به پیمان نامه های سازمان ملل، جامعه اروپا، سازمان همکاری اقتصادی توسعه، سازمان کشورهای امریکایی و اقدام بانک جهانی و صندوق بین المللی پول در زمینه مبارزه با پولشویی اشاره کرد.
بی گمان، سرازیر شدن وجوه کثیف برای پاک شدن به کشورهای فاقد ساز و کار لازم برای برخورد با جرم پولشویی، مشکلات فراوانی را برای آنها ایجاد خواهد کرد.
در نخستین دهه از هزاره ی سووم، مبارزه علیه پولشویی از جنبه ی داخلی و بین المللی در کشورهای مختلف بسیار مهم شد و پولشویی به مساله ای جهانی تبدیل گردید. این امر به ویژه مرهون سه دهه فعالیت در اواخر قرن بیستم است. در این راستا بسیاری از سازمان های بین المللی، ملی و منطقه ای برا ی با آغاز نیمه دوم قرن بیستم و گسترش جرایم سازمان یافته و تطهیر در آمدهای ناشی از آن ، دغدغه های بسیاری در برخی از ممالک غربی ایجاد شده، به همین دلیل بسیاری از کشورها این پدیده را جرم انگاری نموده اند.
صرفنظر از منشا پیدایش اصلاح money launering پولشویی بعنوان یک جرم کیفری مولود دهه هشتاد میلادی به ویژه در مورد عواید حاصل از قاچاق مواد مخدر و داروهای روان گردان مورد توجه کشورهای غربی قرار گرفت. این امر به دلیل آگاهی کشورهای مزبور از سودهای کلان حاصل از این فعالیت مجرمانه و نگرانی آن ها درباره گسترش مصرف مواد مخدر در جوامع غربی بود که انگیزه مبارزه با فروشندگان مواد مخدر را برای دولت ها از طریق تدوین قوانینی که آنها را از عواید غیر قانونی محروم کند، بوجود آورد. اگرچه این کشورها ابتدا بر عواید حاصل از قاچاق مواد مخدر تاکید داشتند، به زودی دریافتند که در تدوین قوانین و مقررات مبارزه با پولشویی و در پیمان نامه های مربوط به همکاری بین المللی در راستای مبارزه با این پدیده، ردگیری و کشف عواید غیر قانونی و پیگرد مجرمان، باید عواید حاصل از جرایم مهم دیگری از قبیل اخاذی، رشوه خواری، کلاهبرداری و …… نیز مد نظر قرار گیرد.
در دو دهه ی اخیر، با توجه به گسترش سریع پولشویی و تبدیل شدن آن به پدیده ای بین المللی و نگرانی در مورد نبود قوانین ملی موثر برای مبارزه با جرم های سازمان یافته و شستشوی درآمدهای حاصل از آن، قوانین و پیمان نامه های جدید ایجاد و تلاش های بین المللی چشم گیری برای مبارزه با پول شویی شکل گرفته است.
هم اکنون در اکثر کشورهای جهان خواه از طریق تصویب یک قانون مستقل یا جداگانه یا به واسطه الحاق موادی به کد جزایی موجود پولشویی جرم انگاری گردیده است، تنها معدودی از کشورهای جهان تا کنون هیچ گونه مقرراتی در این خصوص وضع ننموده اند.